Bhagavad Gita - Chapter 4

अथ चतुर्थोऽध्यायः ।
ज्ञानकर्मसंन्यासयोगः ।

श्रीभगवानुवाच -

इमं विवस्वते योगं प्रोक्तवानहमव्ययम् ।
विवस्वान्मनवे प्राह मनुरिक्ष्वाकवेऽब्रवीत् ॥

एवं परम्पराप्राप्तमिमं राजर्षयो विदुः ।
स कालेनेह महता योगो नष्टः परन्तप ॥

स एवायं मया तेऽद्य योगः प्रोक्तः पुरातनः ।
भक्तोऽसि मे सखा चेति रहस्यं ह्येतदुत्तमम् ॥

अर्जुन उवाच -

अपरं भवतो जन्म परं जन्म विवस्वतः ।
कथमेतद्विजानीयां त्वमादौ प्रोक्तवानिति ॥

श्रीभगवानुवाच -

बहूनि मे व्यतीतानि जन्मानि तव चार्जुन ।
तान्यहं वेद सर्वाणि न त्वं वेत्थ परन्तप ॥

अजोऽपि सन्नव्ययात्मा भूतानामीश्वरोऽपि सन् ।
प्रकृतिं स्वामधिष्ठाय सम्भवाम्यात्ममायया ॥

यदा यदा हि धर्मस्य ग्लानिर्भवति भारत ।
अभ्युत्थानमधर्मस्य तदात्मानं सृजाम्यहम् ॥

परित्राणाय साधूनां विनाशाय च दुष्कृताम् ।
धर्मसंस्थापनार्थाय सम्भवामि युगे युगे ॥

जन्म कर्म च मे दिव्यमेवं यो वेत्ति तत्त्वतः ।
त्यक्त्वा देहं पुनर्जन्म नैति मामेति सोऽर्जुन ॥

वीतरागभयक्रोधा मन्मया मामुपाश्रिताः ।
बहवो ज्ञानतपसा पूता मद्भावमागताः ॥

ये यथा मां प्रपद्यन्ते तांस्तथैव भजाम्यहम् ।
मम वर्त्मानुवर्तन्ते मनुष्याः पार्थ सर्वशः ॥

काङ्क्षन्तः कर्मणां सिद्धिं यजन्त इह देवताः ।
क्षिप्रं हि मानुषे लोके सिद्धिर्भवति कर्मजा ॥

चातुर्वर्ण्यं मया सृष्टं गुणकर्मविभागशः ।
तस्य कर्तारमपि मां विद्ध्यकर्तारमव्ययम् ॥

न मां कर्माणि लिम्पन्ति न मे कर्मफले स्पृहा ।
इति मां योऽभिजानाति कर्मभिर्न स बध्यते ॥

एवं ज्ञात्वा कृतं कर्म पूर्वैरपि मुमुक्षुभिः ।
कुरु कर्मैव तस्मात्त्वं पूर्वैः पूर्वतरं कृतम् ॥

किं कर्म किमकर्मेति कवयोऽप्यत्र मोहिताः ।
तत्ते कर्म प्रवक्ष्यामि यज्ज्ञात्वा मोक्ष्यसेऽशुभात् ॥

कर्मणो ह्यपि बोद्धव्यं बोद्धव्यं च विकर्मणः ।
अकर्मणश्च बोद्धव्यं गहना कर्मणो गतिः ॥

कर्मण्यकर्म यः पश्येदकर्मणि च कर्म यः ।
स बुद्धिमान्मनुष्येषु स युक्तः कृत्स्नकर्मकृत् ॥

यस्य सर्वे समारम्भाः कामसङ्कल्पवर्जिताः ।
ज्ञानाग्निदग्धकर्माणं तमाहुः पण्डितं बुधाः ॥

त्यक्त्वा कर्मफलासङ्गं नित्यतृप्तो निराश्रयः ।
कर्मण्यभिप्रवृत्तोऽपि नैव किञ्चित्करोति सः ॥

निराशीर्यतचित्तात्मा त्यक्तसर्वपरिग्रहः ।
शारीरं केवलं कर्म कुर्वन्नाप्नोति किल्बिषम् ॥

यदृच्छालाभसन्तुष्टो द्वन्द्वातीतो विमत्सरः ।
समः सिद्धावसिद्धौ च कृत्वापि न निबध्यते ॥

गतसङ्गस्य मुक्तस्य ज्ञानावस्थितचेतसः ।
यज्ञायाचरतः कर्म समग्रं प्रविलीयते ॥

ब्रह्मार्पणं ब्रह्म हविर्ब्रह्माग्नौ ब्रह्मणा हुतम् ।
ब्रह्मैव तेन गन्तव्यं ब्रह्मकर्मसमाधिना ॥

दैवमेवापरे यज्ञं योगिनः पर्युपासते ।
ब्रह्माग्नावपरे यज्ञं यज्ञेनैवोपजुह्वति ॥

श्रोत्रादीनीन्द्रियाण्यन्ये संयमाग्निषु जुह्वति ।
शब्दादीन्विषयानन्य इन्द्रियाग्निषु जुह्वति ॥

सर्वाणीन्द्रियकर्माणि प्राणकर्माणि चापरे ।
आत्मसंयमयोगाग्नौ जुह्वति ज्ञानदीपिते ॥

द्रव्ययज्ञास्तपोयज्ञा योगयज्ञास्तथापरे ।
स्वाध्यायज्ञानयज्ञाश्च यतयः संशितव्रताः ॥

अपाने जुह्वति प्राणं प्राणेऽपानं तथापरे ।
प्राणापानगती रुद्ध्वा प्राणायामपरायणाः ॥

अपरे नियताहाराः प्राणान्प्राणेषु जुह्वति ।
सर्वेऽप्येते यज्ञविदो यज्ञक्षपितकल्मषाः ॥

यज्ञशिष्टामृतभुजो यान्ति ब्रह्म सनातनम् ।
नायं लोकोऽस्त्ययज्ञस्य कुतोऽन्यः कुरुसत्तम ॥

एवं बहुविधा यज्ञा वितता ब्रह्मणो मुखे ।
कर्मजान्विद्धि तान्सर्वानेवं ज्ञात्वा विमोक्ष्यसे ॥

श्रेयान्द्रव्यमयाद्यज्ञाज्ज्ञानयज्ञः परन्तप ।
सर्वं कर्माखिलं पार्थ ज्ञाने परिसमाप्यते ॥

तद्विद्धि प्रणिपातेन परिप्रश्नेन सेवया ।
उपदेक्ष्यन्ति ते ज्ञानं ज्ञानिनस्तत्त्वदर्शिनः ॥

यज्ज्ञात्वा न पुनर्मोहमेवं यास्यसि पाण्डव ।
येन भूतान्यशेषाणि द्रक्ष्यस्यात्मन्यथो मयि ॥

अपि चेदसि पापेभ्यः सर्वेभ्यः पापकृत्तमः ।
सर्वं ज्ञानप्लवेनैव वृजिनं सन्तरिष्यसि ॥

यथैधांसि समिद्धोऽग्निर्भस्मसात्कुरुतेऽर्जुन ।
ज्ञानाग्निः सर्वकर्माणि भस्मसात्कुरुते तथा ॥

न हि ज्ञानेन सदृशं पवित्रमिह विद्यते ।
तत्स्वयं योगसंसिद्धः कालेनात्मनि विन्दति ॥

श्रद्धावाँल्लभते ज्ञानं तत्परः संयतेन्द्रियः ।
ज्ञानं लब्ध्वा परां शान्तिमचिरेणाधिगच्छति ॥

अज्ञश्चाश्रद्दधानश्च संशयात्मा विनश्यति ।
नायं लोकोऽस्ति न परो न सुखं संशयात्मनः ॥

योगसंन्यस्तकर्माणं ज्ञानसञ्छिन्नसंशयम् ।
आत्मवन्तं न कर्माणि निबध्नन्ति धनञ्जय ॥

तस्मादज्ञानसम्भूतं हृत्स्थं ज्ञानासिनात्मनः ।
छित्त्वैनं संशयं योगमातिष्ठोत्तिष्ठ भारत ॥

ॐ तत्सदिति श्रीमद्भगवद्गीतोपनिषत्सु
ब्रह्मविद्यायां योगशास्त्रे श्रीकृष्णार्जुनसंवादे
ज्ञानकर्मसन्यासयोगो नाम चतुर्थोऽध्यायः ॥

atha chaturtho'dhyaayah' .
jnyaanakarmasam'nyaasayogah' .

shreebhagavaanuvaacha -

imam' vivasvate yogam' proktavaanahamavyayam .
vivasvaanmanave praaha manurikshvaakave'braveet ..

evam' paramparaapraaptamimam' raajarshayo viduh' .
sa kaaleneha mahataa yogo nasht'ah' parantapa ..

sa evaayam' mayaa te'dya yogah' proktah' puraatanah' .
bhakto'si me sakhaa cheti rahasyam' hyetaduttamam ..

arjuna uvaacha -

aparam' bhavato janma param' janma vivasvatah' .
kathametadvijaaneeyaam' tvamaadau proktavaaniti ..

shreebhagavaanuvaacha -

bahooni me vyateetaani janmaani tava chaarjuna .
taanyaham' veda sarvaani na tvam' vettha parantapa ..

ajo'pi sannavyayaatmaa bhootaanaameeshvaro'pi san .
prakri'tim' svaamadhisht'haaya sambhavaamyaatmamaayayaa ..

yadaa yadaa hi dharmasya glaanirbhavati bhaarata .
abhyutthaanamadharmasya tadaatmaanam' sri'jaamyaham ..

paritraanaaya saadhoonaam' vinaashaaya cha dushkri'taam .
dharmasam'sthaapanaarthaaya sambhavaami yuge yuge ..

janma karma cha me divyamevam' yo vetti tattvatah' .
tyaktvaa deham' punarjanma naiti maameti so'rjuna ..

veetaraagabhayakrodhaa manmayaa maamupaashritaah' .
bahavo jnyaanatapasaa pootaa madbhaavamaagataah' ..

ye yathaa maam' prapadyante taam'stathaiva bhajaamyaham .
mama vartmaanuvartante manushyaah' paartha sarvashah' ..

kaankshantah' karmanaam' siddhim' yajanta iha devataah' .
kshipram' hi maanushe loke siddhirbhavati karmajaa ..

chaaturvarnyam' mayaa sri'sht'am' gunakarmavibhaagashah' .
tasya kartaaramapi maam' viddhyakartaaramavyayam ..

na maam' karmaani limpanti na me karmaphale spri'haa .
iti maam' yo'bhijaanaati karmabhirna sa badhyate ..

evam' jnyaatvaa kri'tam' karma poorvairapi mumukshubhih' .
kuru karmaiva tasmaattvam' poorvaih' poorvataram' kri'tam ..

kim' karma kimakarmeti kavayo'pyatra mohitaah' .
tatte karma pravakshyaami yajjnyaatvaa mokshyase'shubhaat ..

karmano hyapi boddhavyam' boddhavyam' cha vikarmanah' .
akarmanashcha boddhavyam' gahanaa karmano gatih' ..

karmanyakarma yah' pashyedakarmani cha karma yah' .
sa buddhimaanmanushyeshu sa yuktah' kri'tsnakarmakri't ..

yasya sarve samaarambhaah' kaamasankalpavarjitaah' .
jnyaanaagnidagdhakarmaanam' tamaahuh' pand'itam' budhaah' ..

tyaktvaa karmaphalaasangam' nityatri'pto niraashrayah' .
karmanyabhipravri'tto'pi naiva kinchitkaroti sah' ..

niraasheeryatachittaatmaa tyaktasarvaparigrahah' .
shaareeram' kevalam' karma kurvannaapnoti kilbisham ..

yadri'chchhaalaabhasantusht'o dvandvaateeto vimatsarah' .
samah' siddhaavasiddhau cha kri'tvaapi na nibadhyate ..

gatasangasya muktasya jnyaanaavasthitachetasah' .
yajnyaayaacharatah' karma samagram' pravileeyate ..

brahmaarpanam' brahma havirbrahmaagnau brahmanaa hutam .
brahmaiva tena gantavyam' brahmakarmasamaadhinaa ..

daivamevaapare yajnyam' yoginah' paryupaasate .
brahmaagnaavapare yajnyam' yajnyenaivopajuhvati ..

shrotraadeeneendriyaanyanye sam'yamaagnishu juhvati .
shabdaadeenvishayaananya indriyaagnishu juhvati ..

sarvaaneendriyakarmaani praanakarmaani chaapare .
aatmasam'yamayogaagnau juhvati jnyaanadeepite ..

dravyayajnyaastapoyajnyaa yogayajnyaastathaapare .
svaadhyaayajnyaanayajnyaashcha yatayah' sam'shitavrataah' ..

apaane juhvati praanam' praane'paanam' tathaapare .
praanaapaanagatee ruddhvaa praanaayaamaparaayanaah' ..

apare niyataahaaraah' praanaanpraaneshu juhvati .
sarve'pyete yajnyavido yajnyakshapitakalmashaah' ..

yajnyashisht'aamri'tabhujo yaanti brahma sanaatanam .
naayam' loko'styayajnyasya kuto'nyah' kurusattama ..

evam' bahuvidhaa yajnyaa vitataa brahmano mukhe .
karmajaanviddhi taansarvaanevam' jnyaatvaa vimokshyase ..

shreyaandravyamayaadyajnyaajjnyaanayajnyah' parantapa .
sarvam' karmaakhilam' paartha jnyaane parisamaapyate ..

tadviddhi pranipaatena pariprashnena sevayaa .
upadekshyanti te jnyaanam' jnyaaninastattvadarshinah' ..

yajjnyaatvaa na punarmohamevam' yaasyasi paand'ava .
yena bhootaanyasheshaani drakshyasyaatmanyatho mayi ..

api chedasi paapebhyah' sarvebhyah' paapakri'ttamah' .
sarvam' jnyaanaplavenaiva vri'jinam' santarishyasi ..

yathaidhaam'si samiddho'gnirbhasmasaatkurute'rjuna .
jnyaanaagnih' sarvakarmaani bhasmasaatkurute tathaa ..

na hi jnyaanena sadri'sham' pavitramiha vidyate .
tatsvayam' yogasam'siddhah' kaalenaatmani vindati ..

shraddhaavaam'llabhate jnyaanam' tatparah' sam'yatendriyah' .
jnyaanam' labdhvaa paraam' shaantimachirenaadhigachchhati ..

ajnyashchaashraddadhaanashcha sam'shayaatmaa vinashyati .
naayam' loko'sti na paro na sukham' sam'shayaatmanah' ..

yogasam'nyastakarmaanam' jnyaanasanchhinnasam'shayam .
aatmavantam' na karmaani nibadhnanti dhananjaya ..

tasmaadajnyaanasambhootam' hri'tstham' jnyaanaasinaatmanah' .
chhittvainam' sam'shayam' yogamaatisht'hottisht'ha bhaarata ..

om tatsaditi shreemadbhagavadgeetopanishatsu
brahmavidyaayaam' yogashaastre shreekri'shnaarjunasam'vaade
jnyaanakarmasanyaasayogo naama chaturtho'dhyaayah' ..

Ramaswamy Sastry and Vighnesh Ghanapaathi

Other stotras